Ongetemd leven
Tekst: Elena van Doorn Beeld: Brent Stirton, Martine van Zijll Langhout
Op de kleuterschool riep Martine van Zijll Langhout al: ‘Ik word later dierenarts.’ Later volgde een tweede droom: met wilde dieren werken en strijden voor natuurbehoud. Het leidde Martine naar het hart van de Afrikaanse wildernis. Over de levenslessen die ze daar als wildlife-dierenarts leerde, schreef ze een boek.
Martine van Zijll Langhout is vijf als ze ziet hoe een dierenarts zorgvuldig een kalfje ter wereld brengt via een keizersnede. Die gebeurtenis maakt zo’n grote indruk dat ze dan al zeker weet: ik word dierenarts.
Inmiddels is Martine wildlife-dierenarts en werkte ze op vele plekken op de wereld met gorilla’s, chimpansees, buffels, neushoorns, leeuwen en olifanten. Het leerde haar veel. Niet alleen over dieren, maar ook over zichzelf. ‘In het regenwoud van Gabon realiseerde ik me hoe kwetsbaar we zijn. Dat we als mens één zijn met de natuur, in plaats van dat we erbuiten staan.’
Leerzame uitwerpselen
In het Lopé National Park in Gabon was Martine manager van een gorilla-project. ‘Elke dag ging ik met mijn team op pad, op zoek naar uitwerpselen van laaglandgorilla’s. Veel mensen denken dat onderzoekers van wilde gorilla’s de hele dag met ze doorbrengen, maar niets is minder waar. Gorilla’s zijn, net als alle wilde dieren, erg bang voor ons. Hun uitwerpselen kunnen je veel vertellen over hun gezondheid en gedrag. Met die informatie kunnen we ze beter beschermen.’
Werken met wilde dieren bracht haar in contact met het oerleven. ‘Toen ik in het regenwoud woonde, had ik heel sterk het gevoel: hier komen wij vandaan. In Gabon leven weinig mensen; het land bestaat voor 80 procent uit ongerept regenwoud. Er zijn geen wegen, dus gebruikten we olifantenpaden. Olifanten houden de paden open en wij maakten daar – net als andere dieren in het woud – gretig gebruik van. We waren afhankelijk van de olifanten.’
© Martine van Zijll Langhout
Zintuigen op scherp
Bosolifanten leven in dicht-begroeide wouden en hebben vaak weinig zicht. Wanneer Martine en haar team de dieren tegenkwamen, waren ze vaak al erg dichtbij. Daardoor moest ze soms rennen voor haar leven. ‘In de wildernis staan je zintuigen op scherp. Het wordt duidelijk dat je je zintuigen en lijf hebt gekregen om te overleven. Je bent heel dankbaar dat je neus het doet, zodat je kunt ruiken wanneer je in de buurt komt van een kudde. En dat je benen hebt gekregen om te kunnen rennen als dat nodig is. Tegelijkertijd leer je omgaan met je eigen kwetsbaarheid en met de vergankelijkheid van het leven. Wat ik vooral heb geleerd, is dat we allemaal een schakeltje zijn in het grotere geheel. Niets staat op zichzelf, alles is verbonden.’
Grootste bedreiging
Toen Martine later aan het werk ging als wildlife-dierenarts in Zuid-Afrika, zag ze van dichtbij hoe de mensheid de grootste bedreiging vormt voor wilde dieren. ‘Door al onze wegen, steden en landbouw kunnen wilde dieren zich niet vrij bewegen. Om inteelt te voorkomen, verplaatste ik vaak dieren.’
Helaas ervaarde ze ook de impact van stroperij. Een neushoorn die ze goed kende, werd op tweehonderd meter van haar huis gestroopt. ‘Om stroperij te voorkomen, verwijderde ik vaak de hoorns. Hierdoor lopen de dieren tijdelijk minder gevaar. En die hoorn groeit gewoon weer aan, net als haar.’ Toch kan ze begrip opbrengen voor stropers. ‘Veel mensen in Afrika hebben het ontzettend zwaar en er is veel werkeloosheid. Daarom is het zo belangrijk om de lokale bevolking bij natuurbescherming te betrekken.
Op het moment dat mensen kunnen verdienen aan natuurbescherming, willen ze eraan bijdragen. Betrokken en gemotiveerde lokale mensen zijn de basis van natuurbehoud.’
De dood in de ogen
In de wildernis kan elk moment je laatste zijn. Dat is iets wat Martine zich al snel realiseerde. Zo ontdekte ze op twintig centimeter van haar hand een keer een Gabonese viper – een van de meest giftige slangen ter wereld. Een Afrikaanse buffel die ze wilde verdoven, zette ineens de aanval in. En ze zat in een helikopter die opeens naar beneden stortte. Voor Martine was het een bewuste keuze om haar leven te riskeren. In haar boek Over Leven in het Wild schrijft ze: ‘Strijden voor natuurbehoud is het belangrijkste wat ons mensen te doen staat. Mocht ik gewond raken of doodgaan, dan is dat zo.’ Het gevaar is ook juist het mooie van de wildernis, zegt ze nu. ‘De grote uitdagingen die op mijn pad kwamen, maakten me heel dankbaar voor mijn leven.’
Wereldwonder
Door haar ervaringen in een boek te delen, hoopt Martine dat mensen zich meer bewust worden van de natuur om zich heen. ‘Natuurbehoud begint bij jezelf. Voor mij is een olifant net zo bijzonder als een spin. Ik kan me enorm verwonderen over hoe zo’n beestje leeft. Hoe plant-ie zich voort? Hoe weet-ie waar hij een web moet bouwen? Het leven is interessant en wij zijn net zo goed een levensvorm als een vlinder. Kijk eens naar je eigen ademhaling of toiletbezoek. Ook dat is een wereldwonder. Wij zijn gewoon natuur.’
Bio
2006 Projectmanager programma voor laaglandgorilla’s in Gabon 2007 Werkt in een opvanglocatie voor mensapen en primaten in Kameroen 2008 Wildlife-dierenarts in Zuid-Afrika 2014 Hoofd veterinaire afdeling ARTIS, dierenarts stichting AAP 2017 Europees Specialist Zoo Health Management 2020 Publicatie boek Over leven in het wild
Koop het boek Over leven in het wild in de WWF-webshop