Officieel heet de ontbossingsvoorspeller van het Wereld Natuur Fonds een Early Warning System. In feite is het een reeks computermodellen die laat zien waar binnen nu en afzienbare tijd de kettingzaag een flink aantal bomen kan gaan vellen. En dat is heel bijzonder. Er bestaan al systemen die laten zien waar – illegaal – bos is gekapt. Maar het weken of maanden van tevoren voorspellen, zodat je tijdig kunt ingrijpen? Dat is nooit eerder vertoond. Aan de knoppen zitten Jorn Dallinga en Hans Beukeboom, bossenexperts van WWF-NL. Samen bedachten ze twee ontbossingsvoorspellers: eentje die laat zien wat er binnen vier weken valt te verwachten en eentje die zes maanden vooruitkijkt. De laatste wordt momenteel getest in Centraal-Kalimantan in Indonesië. Het systeem blijkt goed te werken, want het heeft nu al acht van de tien keer gelijk. En het mooie is: de voorspeller wordt steeds slimmer, want hij leert constant bij.

Wat de systemen in feite doen, is allerlei informatie aan elkaar knopen. Van ervaringen uit het verleden en vergunningaanvragen tot data over telefoonverkeer en satellietbeelden. Wordt ergens een weg aangelegd? Dan gaan zich daar vast en zeker mensen vestigen die op zoek zijn naar een inkomen en dat misschien wel met illegale houtkap willen verdienen. Staat in een palmoliefabriek een deel van de machines stil? Dan is er ruimte voor nieuwe aanvoer en gaat vaak een stuk bos tegen de grond. Schiet de houtprijs ineens omhoog? Dan is er kennelijk een tekort. Geheid dat er mensen zijn die daarop inspelen door wat bomen om te hakken.

Ontbossing is wereldwijd een enorm probleem: elk jaar gaat 8,8 miljoen hectare bos verloren. We gebruiken namelijk steeds meer hout, papier, palmolie, soja en vlees. De gevolgen van die toenemende consumptie zijn groot. Opwarming van de aarde, een kleiner leefgebied voor wilde dieren en verlies van biodiversiteit zijn de belangrijkste. Als er niets gebeurt, is in 2030 wereldwijd een gebied ontbost zo groot als Duitsland, Frankrijk, Spanje en Portugal bij elkaar. Het is ook nog eens het leefgebied van bedreigde diersoorten, zoals nevelpanters, orang-oetans en Aziatische olifanten. Geen wonder dat WWF zo blij is met de nieuwe ontbossingsvoorspeller, gebouwd door de Boston Consulting Group en mede-gefinancierd vanuit
een partnerschap met IUCN NL en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Slim gebruik van big data vermindert de illegale kap van bossen op Sumatra en Borneo met meer dan dertig procent, zo blijkt uit de eerste analyses.

Ook Global Forest Watch, een onafhankelijk platform om bossen van moment tot moment te volgen, is ingenomen met het nieuwe Early Warning System. "Het is een belangrijke kans om voorspellingen in het echt te testen en ervan te leren," laat directeur Crystal Davis weten. "We zijn vooral benieuwd hoe de resultaten zijn van de grootsteuitdaging: de mogelijkheden en wil van mensen ter plekke." Die opmerking komt wat Jorn en Hans betreft niet als een verrassing. De bossenexperts zijn zich zeker bewust van het feit dat lokale organisaties op tijd moeten reageren op de waarschuwingen van de ontbossingsvoorspeller. Want hoe goed een computermodel ook is, de mens is nog altijd onmisbaar. "Met alleen de technologie ben je er niet. We helpen ook om protocollen te maken voor overheden, plantage-eigenaren, politie en parkwachters. Samenwerking is van essentieel belang. Wie doet wat als er een waarschuwing komt? Dat moet je goed vastleggen."

Bovendien, weten Jorn en Hans, is het simpelweg te duur om op élke voorspelling te reageren. "Je moet van tevoren keuzes maken. Wat pak je aan? Wat laat je lopen? De mensen ter plaatse denken met ons mee, want zij kennen de situatie het best." Dat zijn niet alleen allerlei organisaties, maar ook de bewoners van het gebied. Die beschermen de bomen graag tegen illegale kap, want het bos voorziet in hun levensonderhoud. Aan de andere kant: als de armoede hoog is, stijgt de kans op illegale houtkap.

De bedoeling is dat de ontbossingsvoorspeller op steeds meer plekken aan het werk gaat. Na Indonesië zijn volgend jaar het Congobekken, Suriname en voormalig Brits Guyana aan de beurt.