‘De olifant hoort bij onze cultuur’

Wat doe je als olifanten regelmatig je akkers vernielen? Ga je doden? Of probeer je het land te delen? In Atjeh koos voormalig stroper Muslim voor de natuur. ‘Vrede is alleen mogelijk als mens en dier samenleven.’

‘Ik moest zeven maanden de gevangenis in, maar vanwege goed gedrag ben ik eerder vrijgelaten.’ Muslim draagt prachtige traditionele kleding terwijl hij zijn indrukwekkende verhaal vertelt tijdens een conferentie over vrede. Als leider van het Flora and Fauna Defenders Team (TPFF) in de Indonesische provincie Atjeh is hij in Parijs uitgenodigd om te praten over oplossingen voor conflicten tussen mensen en olifanten. Muslim introduceert zich als vader van drie kinderen, om meteen daarna te zeggen dat hij in de bak heeft gezeten. Voor het stropen van een tijger om precies te zijn. ‘Mensen die slechte dingen doen, gaan de gevangenis in’, zegt hij daarover. ‘Maar ik stroopte omdat ik niet anders kon. Er is veel armoede in onze regio en de meeste mensen hebben geen opleiding. Ook heeft ons dorp veel geweld meegemaakt.’

‘Ik stroopte omdat ik niet anders kon’

Conflict op conflict

Even wat achtergrond over Atjeh: in 2004 is deze noordelijkste provincie van het Indonesische eiland Sumatra het epicentrum van een allesverwoestende
tsunami. 17.000 mensen komen om of worden nog steeds vermist. Klein lichtpuntje: de enorme natuurramp draagt bij aan het oplossen van een langlopend conflict tussen de onafhankelijkheidsbeweging op Atjeh en de Indonesische regering. Maar terwijl de bevolking onderling weer in vrede leeft, krijgen ze te maken met een ander conflict: dat tussen mensen en wilde dieren. In Atjeh leefden al Sumatraanse olifanten lang voordat de mensen kwamen, maar anno 2019 zijn er nog maar vijfhonderd dieren over. Omdat ze veel rondtrekken, doorkruisen hun routes dorpen en akkers. Als mensen en olifanten elkaar tegenkomen ontstaan er vaak conflicten. Aan beide kanten vallen slachtoffers: sinds 2012 zijn er minstens zeven mensen en meer dan veertig olifanten gedood.

Muslim ziet het groeiende probleem rondom de olifanten in en rond zijn dorp. Als hij vrijkomt, besluit hij zijn leven om te gooien. Hij doet mee aan een training van WWF over hoe conflicten tussen mensen en olifanten verminderd kunnen worden. Als er in 2017 dan toch een olifant wordt gedood, richt hij samen met zijn mededorpelingen het TPFF op. ‘Met gemeenschapsgeld zijn we een voedselprogramma voor olifanten begonnen. Zo willen we de dieren naar velden met voedsel leiden in plaats van naar onze akkers. Ook beschermen we onze gewassen op een natuurlijke manier, met chili, citroengras, nootmuskaat, peper en koffie. Allemaal planten die olifanten niet lekker vinden.’ Als hij de vraag krijgt hoe hij aan al die kennis komt, pakt Muslim trots zijn traditionele sjaal erbij. ‘Zie je dit witgeborduurde patroon? Dat symboliseert de olifant als deel van onze geschiedenis en cultuur. Olifanten zijn verbonden met positieve krachten en gevoelens. De oudere mensen in onze gemeenschappen hebben nog steeds veel kennis over dit indrukwekkende dier.’

Nieuwe vriend

Muslim is niet de enige die olifanten hoog heeft zitten. Zijn werk in conflictbeheersing wordt gesteund door de in Indonesië beroemde muzikant Tulus, wiens tweede album Gaja heet: Indonesisch voor olifant. ‘Toen ik een video voor mijn album ging opnemen, heb ik een project van WWF- Indonesië op Sumatra bezocht’, legt Tulus uit. ‘Daar zag ik de prachtige dieren voor het eerst in het wild. En echt, alle mooie dingen die mensen over olifanten zeggen bleken waar.’ Vooral met één dier, door de terreinbeheerders Yongki gedoopt, voelt hij een sterke band. ‘Het was alsof ik een nieuwe vriend ontmoette.’ Helaas loopt het niet goed af met Yongki. Op de avond dat Tulus vijf awards wint voor zijn inmiddels heel populaire album, krijgt hij te horen dat stropers de olifant hebben gedood. ‘Mijn woede en verdriet inspireerden me om iets te doen. Dus heb ik samen met WWF-Indonesië een stichting opgezet, Teman Gaja (vrienden van de olifant). Doel is om Indonesiërs te laten weten dat er nog maar een paar Sumatraanse olifanten over zijn. Dat doe ik via social media en door scholen te bezoeken en kinderen over olifanten te vertellen. Ik ben ook een crowdfundingcampagne gestart, onder andere voor het goede werk dat Muslim doet.’

Lokale beschermers

Dankzij organisaties als Teman Gaja krijgen Muslim en 22 andere vrijwilligers een training. ‘Ons belangrijkste doel is om de gemeenschap te versterken’, legt Muslim uit. ‘We hebben een lokaal team van beschermers samengesteld, waarin ook mensen zitten die eerder olifanten gestroopt hebben. Maar als het gaat om het voeden van je familie, toegang tot medische zorg en je kinderen naar school sturen, dan heb je eigenlijk geen keus. We balanceren tussen de natuur beschermen en goed kijken naar de toekomstperspectieven van de dorpelingen. We steunen de gemeenschap en betrekken ze bij het beschermen van de olifanten.’ TPFF werkt aan het vermijden van conflicten tussen mensen en olifanten door traditionele wijsheden te combineren met nieuwe technologie, zoals gps en satellietdata. Om de olifanten goed te kunnen monitoren, hebben ze een uitkijktoren gebouwd. Daarnaast proberen ze met ecotoerisme mensen te trekken, waarmee de lokale bevolking geld kan verdienen. Muslim: ‘In het gebied waar we speciaal gras voor de olifanten hebben geplant en mineraalzout hebben neergelegd, blijven ze regelmatig rondhangen. Daar kunnen toeristen de dieren goed observeren.’

‘We geloven echt in het delen van de ruimte’

Voldoende voedsel

Het programma loopt goed, maar Muslim maakt zich zorgen of er wel genoeg voedsel is voor de olifanten. ‘Ze eten vooral zachte bladeren en gras, maar hun leefgebied is zo versnipperd dat er op sommige plekken veel planten groeien die ze niet lekker vinden.’ Om die versnippering aan te pakken werkt WWF-Indonesië aan het verbinden van leefgebieden. Vanuit een partnerschap met IUCN NL en het ministerie van Buitenlandse Zaken zoeken ze bijvoorbeeld samenwerking met de private sector, om met nieuw leefgebied meer ruimte te creëren voor de olifanten.

Voor Muslim is het prioriteit om voor voldoende aanplant te zorgen, want hij wil voorkomen dat de olifanten hongerig worden en weer richting de akkers trekken. ‘We geloven echt in het delen van de ruimte. Vrede is alleen maar mogelijk als mensen en dieren samen kunnen leven.’