Een rapport over de stand van de natuur leest soms als het scenario van een apocalyptische Hollywood-film. Plant- en diersoorten die met duizenden tegelijk in een moordend tempo verdwijnen. Wetenschappers die alarm slaan en zeggen dat de ‘zesde uitstervingsgolf’ is ingezet. En dat die massale uitsterving sneller verloopt dan de vorige massa-extinctie, 66 miljoen jaar geleden, waarbij driekwart van alle plant- en diersoorten verdween. Toen was een enorme meteorietinslag de oorzaak van de ineenstorting van leven. Nu zijn wij mensen die meteoriet. De vraag is: kunnen we onszelf stoppen?

Wankelende toren

Hoe slecht de natuur op aarde ervoor staat, bleek vorig jaar nogmaals uit de Global Biodiversity Outlook. Duizenden wetenschappers brachten in dit VN-rapport de laatste stand van de biodiversiteit in kaart. Ze schrijven onder meer dat ‘de verdwijnsnelheid tientallen tot honderden keren hoger is dan het gemiddelde van de afgelopen tien miljoen jaar’. Dit ontnuchterende beeld sluit aan op de conclusies uit het Living Planet 2020-rapport van het Wereld Natuur Fonds. Dat leert ons dat sinds 1970 de populatiegrootte van vissen, vogels, zoogdieren, amfibieën en reptielen met 68 procent is afgenomen.

Achter zulke duizelingwekkende cijfers schuilt een verhaal dat van levensbelang is voor ons allemaal. Al het leven op aarde is namelijk afhankelijk van ander leven. Zie het als een toren die is opgebouwd uit blokken. Haal je te veel blokken weg, dan valt het bouwwerk om. Doordat heel veel plant- en diersoorten onder druk staan en verdwijnen, wankelt de toren. Daardoor staan onze voedselzekerheid, schoon drinkwater en schone lucht op het spel. De biodiversiteitcrisis gaat dus over onze toekomst op aarde.

Moedig handelen

Met dat in gedachten is het niet zo gek dat wetenschappers biodiversiteitsverlies minstens zo gevaarlijk noemen als de opwarming van de aarde. Toch leidde het decennialang alleen bij specialisten en natuurbeschermers tot een verhoogde hartslag. Die tijden lijken voorbij nu steeds meer politici, bedrijven en groepen burgers de noodklok luiden. ‘De mensheid bevindt zich op de rand van onomkeerbaar verlies van biodiversiteit waarmee de toekomst van onze kleinkinderen en toekomstige generaties gevaar loopt. De wereld moet moedig handelen’, schreef een club van 23 ex-ministers van Buitenlandse Zaken uit zes continenten onlangs in een brandbrief.

Deze voormalige politici weten als geen ander dat het moment om moed te tonen nu is. Het jaar 2021 kan namelijk de geschiedenisboeken ingaan als belangrijk kantelpunt. In oktober komen de wereldleiders bijeen in de Chinese stad Kunming voor de biodiversiteitstop van de Verenigde Naties. Uit die gesprekken moet een strategie rollen voor het komende decennium. Wanneer de conferentie leidt tot een ambitieus en bindend akkoord, dan kan Kunming voor de biodiversiteit worden wat Parijs in 2015 voor het klimaat werd. ‘De mensheid staat op een kruispunt dat zal bepalen hoe toekomstige generaties de natuur beleven’, vat Elizabeth Maruma Mrema, hoofd biodiversiteit bij de VN, het belang van Kunming samen.

Bindende beloftes

Of het nog te smeden biodiversiteitsverdrag een succes wordt, hangt voor een belangrijk deel af van het lef van landen om te tekenen voor wettelijk bindende afspraken. Want daar ging het tot nu toe mis. Van alle vrijwillige doelstellingen die tijdens de vorige top, tien jaar geleden in het Japanse Aichi, op papier zijn gezet, is geen enkele volledig behaald. De formuleringen waren te vaag en voorzien van allerlei achterdeurtjes. Tegelijkertijd neemt de impact van de belangrijkste oorzaken nog steeds toe. Denk aan klimaatverandering. Aan de grootschalige vernietiging van natuur door de honger naar landbouwgrond en verstedelijking. Aan overexploitatie zoals overbevissing en stroperij. Aan vervuiling door plastic en (landbouw)gif. Aan invasieve exoten die lokale ecosystemen bedreigen. Allemaal problemen die je - direct of indirect - kunt herleiden naar de mens. 

Meer beschermde natuur

Gelukkig is er sinds Aichi op een paar vlakken progressie geboekt, zo is te lezen in de Global Biodiversity Outlook. Positief is dat het aantal beschermde natuurgebieden de afgelopen tien jaar is toegenomen. Van 10 naar 15 procent op land en van 3 naar 7 procent op zee (het doel was 17 respectievelijk 10 procent). Daardoor zijn waarschijnlijk minder soorten uitgestorven dan wanneer we niets hadden ondernomen. Het is dan ook niet vreemd als de wereldleiders in Kunming gaan voortborduren op dit lichtpuntje. De opstellers van de Outlook zetten de toekomstambities vast op scherp: in 2030 moet minimaal 30 procent van de aarde beschermde natuur zijn, zo stellen zij.

Van roofbouw naar opbouw

Maar hoe belangrijk ook, alleen met meer beschermde natuur gaan we de achteruitgang van de biodiversiteit niet stoppen. Je kunt de grote problemen van deze tijd immers niet los van elkaar zien. Wanneer we klimaatverandering, overexploitatie en vervuiling niet aanpakken, blijft de natuur achteruitgaan en komen voedselzekerheid en schoon drinkwater in gevaar. En daarmee de overleving van de menselijke soort zelf.

Om het tij echt te keren, zijn drastische maatregelen over de hele linie nodig. Verduurzaming van de voedselproductie en het financiële systeem. Afscheid nemen van de nietsontziende competitie van economische groei en de bijbehorende consumptiedrift. We moeten van roofbouw naar opbouw. En die afslag kunnen onze leiders dit jaar in Kunming nemen. Als zij zich verenigen om het niet-menselijke leven op aarde te beschermen, houden we ons lot in eigen hand. En dat vergezicht biedt hoop. Want als we de afgelopen eeuw iets hebben bewezen, dan is het dat de mensheid een natuurkracht op zich is. En als we die kracht destructief kunnen gebruiken, is het omgekeerde wellicht ook mogelijk.