De weg naar een gezonder en gelukkiger leven leidt door het bos. Vanuit dit inzicht ontstond in Japan shinrinyoku, een manier van boswandelen waarbij je jezelf met al je zintuigen onderdompelt in de natuur. Dat doe je door rustig te lopen en soms even te gaan zitten. Dennennaalden door je handen te wrijven. De koele wind over je huid te voelen. Vrij vertaald betekent shinrin-yoku ‘baden in een bos’ en de positieve gevolgen ervan op het immuunsysteem, hartslag en bloeddruk, stressniveau en het algehele geluksgevoel zijn wetenschappelijk bewezen. Dat geldt niet alleen voor shinrin-yoku, maar voor natuur opzoeken in het algemeen. ''De natuur heeft nogal wat gunstige effecten op onze gezondheid'', zegt hoogleraar natuurbeleving Agnes van den Berg, die ruim twintig jaar wetenschappelijk onderzoek doet naar het verband tussen groen en gezond. Van alle voordelen springt er voor haar eentje uit: de relatie tussen natuurbezoek en stemming. ''Als je je neerslachtig voelt, is de natuur een krachtige oppepper. Onderzoek bewijst keer op keer dat een groene omgeving je helpt uit een dal te komen.''

Helend effect

Waarom de natuur zo’n helend effect heeft, is volgens Van der Berg lastig om wetenschappelijk te bewijzen. ''Een bekende theorie is dat wij mensen een aangeboren behoefte hebben contact te leggen met de levende wereld om ons heen, ook met dieren en planten. Wanneer we lang van de natuurlijke wereld zijn afgesneden – zoals in verstedelijkte regio’s soms het geval is – gaan we ons rot voelen. Op het moment dat je groen opzoekt, krijg je een beloning in de vorm van een boost in je mentale en fysieke gezondheid.''

Toch vindt Van den Berg het te romantisch om de natuur alleen als mooi en weldadig neer te zetten. ''Ze kan ook ontzettend lelijk en gevaarlijk zijn. Welke kant van de medaille je ziet, hangt af van waar je leeft, wat voor werk je doet en hoe wild de natuur om je heen is. Boeren ervaren haar anders dan stedelingen en in de ontwikkelde wereld hebben we een ander perspectief dan in gebieden waar natuurkrachten oppermachtig zijn.'' Het feit dat we door technologische ontwikkelingen meer beschutting tegen de elementen hebben dan vroeger, kan volgens Van den Berg een gevoel van schijnveiligheid veroorzaken. ''De verstedelijkte mens heeft zich buiten de natuur geplaatst en daardoor zien we niet dat in ecosystemen alles met elkaar verbonden is. In onze hang naar controle verstoren we de balans. Op plekken waar dat gebeurt, staat het donkere gezicht van de natuur om de hoek te wachten.''

Zoönotische broedplaatsen

Aangezien we de ecologische limieten van de planeet voortdurend overschrijden, gaan we dat donkere gezicht waarschijnlijk vaker zien. Een alarmerend voorbeeld is de snelheid waarmee de coronapandemie zich verspreidt. Covid-19 is net als sars, ebola en hiv een infectieziekte die van dier op mens is overgesprongen. ''Zoönotische infecties zijn van alle tijden, maar het risico dat ze zich snel en wijd verspreiden is veel groter dan vroeger'', vertelt Philip Elders, die zich als jongerenvertegenwoordiger van de Wereldgezondheidsorganisatie veel met dit onderwerp bezighoudt. ''Zoönotische uitbraken ontstaan op plekken waar dieren en mensen intensief in contact met elkaar komen. Doordat de wereldbevolking groeit, we steeds dichter op elkaar wonen, meer reizen en een gigantische veestapel hebben, groeit het aantal broedplaatsen explosief.''

Potentiële haarden voor zoönosen vind je overal ter wereld: van gebieden met intensieve veeteelt tot markten waar exotische dieren worden verhandeld. ''Daar staan kooien op elkaar gestapeld, terwijl lichaamssappen van wilde dieren in het rond sproeien. Dat is vragen om problemen'', aldus Elders. Een nog riskantere bron is de massale kap van tropische wouden. ''In die gebieden leeft een enorme diversiteit aan wilde dieren. Wanneer wij hun natuurlijke leefgebied vernietigen, moeten ze op zoek naar een nieuwe woonplek. Tegelijkertijd trekken mensen dieper het woud in en eten vaker bush meat. Dat verhoogt de kans op zoönotische infecties enorm.'' 

Tikkende tijdbom

Onderzoek wijst uit dat bijna 1,7 miljoen zo goed als onbekende virussen in wilde dieren circuleren, waarvan er honderdduizenden klaarstaan om op de mens over te springen. Oftewel: zoönosen zijn een tikkende tijdbom onder onze gezondheid. Volgens Elders is er maar één permanente oplossing voor deze mondiale dreiging. ''De oorzaak van zoönotische infecties is de grootschalige exploitatie van de natuur en dieren. Als we niets veranderen aan onze hyperconsumptie, zal dit niet de laatste pandemie zijn die ons teistert.'' Een cruciale schakel is een verschuiving in ons (westerse) dieet. ''Om de honger naar dierlijke producten te stillen, sneuvelen regenwouden om plaats te maken voor de veevoerindustrie en houden we veel te veel dieren op een veel te klein oppervlak. Een meer plantaardig voedingspatroon is een noodzakelijke stap om de kans op zoönosen te verkleinen. Bijkomend voordeel is dat het ook goed is voor onze algehele gezondheid, zeker in het Westen.''

Breekijzer

Elders hoopt dat de impact van de coronapandemie als breekijzer voor verandering kan fungeren. ''Misschien ontstaat er door deze globale tragedie momentum voor vernieuwing. Het is belangrijk dat we als mensheid inzien dat ons geluk niet afhangt van zoveel spullen, zoveel reizen en zoveel vlees. We zullen snel en fundamenteel andere keuzes moeten maken, want onze gezondheid staat op het spel. Gelukkig zie ik ook hoopvolle ontwikkelingen. Veel jonge mensen om me heen maken zich sterk voor de toekomst van de planeet en er zijn politici en bedrijven die oprecht een nieuwe weg in willen. Ik hoop dat die beweging groeit, want wanneer we het huidige pad volgen, zit er voor de volgende generaties vrees ik weinig anders op dan toekijken hoe onvoorspelbare natuurkrachten ons leven gaan bepalen.''