Elke Hap Telt
Tekst: Paul Q de Vries
Nergens komen de grote uitdagingen van deze tijd zo sterk samen als op ons bord. Want als we vasthouden aan de huidige manier van produceren en consumeren, dan eten we de aarde op. Willen we een gezonde planeet overdragen aan toekomstige generaties, dan moeten we overstappen op een duurzaam voedselsysteem met respect voor mens, dier en aarde.
‘Dat inzicht begint wel meer door te dringen’, denkt Corné van Dooren. Hij is recent overgekomen van het Voedingscentrum om senior adviseur duurzame voedselconsumptie te worden. Een nieuwe functie voor WWF-NL, en dat geeft aan hoe belangrijk dit thema is vanuit het oogpunt van natuurbescherming.
Aanslag op de natuur
Ontbossing is een groot probleem. ‘Regenwoud wordt gekapt om plaats te maken voor palmolieplantages, soja, cacao, koffie en weidegrond voor vee.’ Of neem overbevissing: ‘We vangen te veel van bepaalde soorten, zoals tonijn en sliptong. De visstand krijgt geen tijd om zich te herstellen en er is veel schade door bijvangst en netten die over de bodem slepen.’ Of het kwistige gebruik van pesticiden in de landbouw: ‘Insectenpopulaties storten in en daarmee ook de diersoorten die insecten eten, zoals vogels. Ook het grootschalig gebruik van mest heeft allerlei nadelige effecten op de natuur.’
Daarnaast draagt de productie en het transport van voedsel sterk bij aan de uitstoot van broeikasgassen. ‘De negatieve gevolgen van voedselsystemen op de planeet worden niet alleen gevoeld door dieren en planten’, zegt Van Dooren. ‘Ook kleine boeren in ontwikkelingslanden en inheemse volkeren hebben er zwaar onder te lijden. Zij worden weggeconcurreerd, van hun land verdreven of zien hun bestaansmiddelen verdwijnen.’
Toekomstbestendig systeem
Door de groei van de wereldbevolking wordt de uitdaging groter om met de bestaande landbouwgrond meer monden te voeden op een manier die beter in balans is met de natuur. Het roept het onheilspellende beeld op van een mensheid die de hele planeet opeet. ‘Dat is een sterke metafoor’, zegt Van Dooren. ‘We eten de planeet op, terwijl we eigenlijk van de rente van de planeet zouden moeten leven. Daarmee bedoel ik dat we ons moeten voeden door met respect gebruik te maken van alles dat de natuur ons levert, zoals een vruchtbare bodem, schoon water en bestuiving van gewassen. De natuur als bondgenoot.’
Daarvoor is een transitie naar een toekomstbestendig voedselsysteem noodzakelijk. ‘Een systeem waarin we duurzaam produceren, duurzaam consumeren en zo min mogelijk voedsel verspillen. Wereldwijd gaat nu 40 procent van het voedsel dat we produceren verloren.’ Overheden, boeren, de voedselverwerkende industrie en supermarkten hebben allemaal een rol in de voedseltransitie en WWF is met diverse partijen in gesprek, bijvoorbeeld over de Farm to Fork-strategie van de Europese Commissie om het hele voedselsysteem te verduurzamen.
Planeetvriendelijk eten
Ook als consument heb je invloed. Al onze individuele keuzes bij elkaar opgeteld vormen een bepalende factor in de transitie naar een duurzaam voedselsysteem. Elke hap helpt. ‘Koop je een hamburger, bestel je een broodje tonijn. Of ga je voor meer duurzame keuzes?’ WWF pleit voor een zogenaamd planet-based voedingspatroon. Dat lees je goed: er staat ‘planet’ en niet ‘plant’. ‘Je hoeft geen vegetariër te worden om jouw aandeel te leveren’, zegt Van Dooren. ‘Maar minder vlees eten – vooral rood vlees – is wel echt een heel goede keuze voor je eigen gezondheid en die van de aarde.
Minder vee betekent dat er minder land nodig is om veevoer te produceren. Daardoor neemt de druk op het kappen van oerwouden af en er is minder uitstoot van methaan en stikstof. Bovendien kunnen we op land dat niet voor veeteelt wordt gebruikt meer plantaardig voedsel produceren dat direct door mensen kan worden gegeten in plaats van het te voeren aan varkens, kippen en koeien. Planet-based – of planeetvriendelijk – eten betekent dat de aarde kans krijgt zich te herstellen.’
Duurzame keuzes
Zelf stappen zetten naar een duurzamer eetpatroon is niet moeilijk. Kies bijvoorbeeld vaker voor bonen, linzen en noten als vleesvervangers. Eet niet meer zuivel dan nodig is en kies voor lokale en seizoensproducten om het milieu minder te belasten. ‘Als we dat allemaal meer gaan doen, werkt dat terug door de productieketen naar boeren. Die kunnen dan andere, duurzamere gewassen gaan telen. Minder monocultuur op je bord betekent ook minder monocultuur op het land. Dat is goed voor de biodiversiteit en maakt de landbouw weerbaarder tegen plagen en hitte. We vertrouwen nu buitensporig veel op tarwe, rijst, palmolie en suiker, maar er is nog zoveel meer dat we kunnen eten.’ Uiteindelijk gaat het erom dat we een andere houding aannemen ten opzichte van wat we in onze mond stoppen. Volgens Van Dooren is niet eens een grote massa aan kritische consumenten nodig voordat veranderingen in het systeem merkbaar zullen worden. ‘Slechts 5 procent van de Nederlanders is vegetarisch, maar in de meeste restaurants vind je tegenwoordig een vegetarisch menu en het vegetarische aanbod in supermarkten neemt toe. Een kleine voorhoede kan dus een groot verschil maken. Dat geeft hoop.’
Wat is planeetvriendelijk eten?
Meer weten? Op voedingscentrum.nl staan tips om duurzamer te eten. Typ ‘duurzaam eten’ of ‘keurmerken’ in de zoekbalk.
-
1
Eet meer plantaardig en minder vlees
-
2
Kies voor verse en lokale producten in plaats van sterk bewerkte producten
-
3
Kies voor producten uit duurzame landbouw (zoals biologisch)
-
4
Breng meer variatie en balans op je bord (nergens te veel van)