Het recht om te stromen
Maak van bedreigde ecosystemen als rivieren en bossen een rechtspersoon. Want pas dan kan de natuur goed vertegenwoordigd worden bij belangrijke besluitvorming. Op steeds meer plekken op de wereld zie je deze nieuwe vorm van natuurbescherming. Hoe werkt het?
Tekst: Elena van Doorn
Klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, ontbossing, vervuiling: het zijn maar een paar voorbeelden van bedreigingen voor onze natuur. Die natuur waar wij als mensen zo afhankelijk van zijn voor ons voortbestaan. Helaas worden de belangen van ecosystemen en natuurgebieden vaak niet meegenomen in besluitvorming. Volgens sommige experts kunnen we de positie van de natuur sterker maken door haar de status van rechtspersoon te geven.
‘De natuur heeft geen stem. Zij wordt gezien als eigendom, als iets wat beheerd moet worden’, zegt jurist Jessica den Outer, expert Rechten voor de Natuur bij onder meer de Verenigde Naties en pionier in de internationale Rights of Nature-beweging. ‘De mensnatuurrelatie is verstoord en dat wordt weerspiegeld in ons juridisch systeem. Een systeem waarin het normaal is dat een bedrijf een rechtspersoon kan zijn, maar de natuur niet. In de praktijk betekent dit dat ecologische belangen nogal eens het onderspit delven tegenover economische en maatschappelijke belangen. De natuur kan immers niet zelf onderhandelen.
Nieuw-Zeeland's voorbeeld
‘Rechten voor de natuur zorgen voor een gelijker speelveld voor de mens en natuur’, vindt ook WWF mensenrechtenexpert Roos Mulder. ‘Op diverse plekken op de wereld is aangetoond dat het kan.’ Een inspirerend voorbeeld vind je in Nieuw-Zeeland, waar de Whanganuirivier sinds 2017 wordt erkend als rechtsentiteit. Daardoor heeft zij wettelijk gezien rechten en bevoegdheden. In de wet is bepaald dat de inheemse bevolking, de Maori, en de Nieuw-Zeelandse overheid samen de Whanganui vertegenwoordigen in de beslissingen die over de rivier gemaakt moeten worden. Door deze constructie krijgt de rivier, en daarmee de inheemse bevolking, een erkende en gelijkwaardige stem in de besluitvorming.
Maas in de wet
Ook in Ecuador, India, Bangladesh, Canada en Colombia zijn afgelopen jaren de rechten van rivieren wettelijk erkend. En ook in Nederland zijn er ontwikkelingen. In Limburg zette een collectief van bedrijven, natuurorganisaties en burgers – verenigd onder de naam Maas Cleanup – eerder dit jaar een petitie op om de rechten van de Maas op de politieke agenda te zetten. Het doel is om 50.000 handtekeningen te verzamelen en die dit najaar aan te bieden aan de Tweede Kamer. De initiatiefnemers roepen onder meer op tot het recht voor de Maas om vrij te stromen, het recht om vrij te zijn van verontreiniging, het bieden van een gezonde huisvesting aan vissen, amfibieën, waterplanten en ander rivierleven en het recht op herstel.
Harmonieuze samenleving
Eerder dit jaar is bij een debat in de gemeenteraad van Zwolle over plannen voor een woonwijk naast de IJssel voor het eerst namens een rivier gebruikgemaakt van het recht om te spreken. Journalist Wim Eikelboom nam de rol van de rivier op zich en sprak als IJssel in de ik-persoon. Een historisch moment, aldus gemeenteraadsleden. Ook voor andere Nederlandse natuurgebieden als de Noordzee, het bos Amelisweerd in Utrecht en de Waddenzee wordt gekeken of zij wellicht een rechtspersoon kunnen worden. ‘Het doel van rechten voor de natuur is een harmonieuze samenleving’, zegt Jessica den Outer. ‘Wij geloven dat dit beter lukt als de natuur zelf ook rechten heeft, net zoals bijvoorbeeld een bedrijf die heeft. Hierbij kunnen haar vertegenwoordigers al in een vroeg stadium worden meegenomen in beslissingen.’
Minder procedures
Den Outer denkt dat dit niet voor meer rechtszaken gaat zorgen. Integendeel zelfs. ‘De voogden van de Whanganui-rivier hebben tot op heden geen rechtszaken aangespannen. Ze worden meegenomen in beslissingen over de rivier, waardoor procedures onnodig blijken te zijn.’ Naar Nieuw-Zeeland's voorbeeld zou in Nederland de Maas volgens Den Outer voogden kunnen krijgen die handelen uit naam van de rivier. Dit zouden bewoners kunnen zijn of een organisatie. ‘Hoe dat precies kan worden ingevuld, moeten we nader onderzoeken. Gelukkig kunnen we bouwen op de kennis en ervaring van landen die al rechten aan rivieren toekennen.